Chociaż większość z nas może kojarzyć go z konsekwencją traumatyzujących przeżyć wojennych, źródła zespołu stresu pourazowego, zwanego potocznie PTSD, mogą znajdować się nawet w pozornie spokojnych domach. Czym dokładnie jest PTSD i jak sobie z nim radzić?
Co to jest PTSD?
Słowo „trauma” cieszy się coraz wiekszą popularnością w świecie wellness, i niestety coraz częściej jest nadużywane. Wystarczy wejść na chwilę na social media, żeby zobaczyć, ilu użytkowników jest straumatyzowanych pobudką o 5 rano, wyczerpaniem się zapasów granoli w domu czy brakiem dostępności wymarzonych butów w sklepie internetowym. Nie jest tak, że o traumie nie powinniśmy mówić. Wręcz przeciwnie, trzeba włączać ją do dyskusji o zdrowiu psychicznym jak najczęściej, ale umiejętnie, zaczynając od zrozumienia, czym właściwie jest.
Z punktu widzenia psychologii trauma to silna reakcja emocjonalna i psychiczna na wydarzenie lub sytuację, która przekracza zdolności jednostki do poradzenia sobie z nią w danym momencie. Takie zdarzenie często wywołuje uczucie intensywnego strachu, bezsilności lub przerażenia. Trauma niekoniecznie musi wynikać z jednorazowego, drastycznego wydarzenia – może też być efektem długotrwałego stresu, lub wyniszczających doświadczeń, takich jak przemoc emocjonalna czy zaniedbanie w dzieciństwie. Traumatyczne doświadczenia mogą wpłynąć na sposób, w jaki człowiek postrzega świat, siebie oraz swoje relacje z innymi, ponieważ często prowadzi do poczucia braku kontroli nad życiem. Ważnym aspektem traumy jest to, że każdy człowiek może reagować na nią inaczej. To, co dla jednej osoby będzie doświadczeniem wysoce traumatycznym, dla innej może być jedynie trudnym, ale możliwym do opanowania wyzwaniem.
To właśnie trauma leży u podłoża zespołu stresu pourazowego, zwanego PTSD. To zaburzenie psychiczne może pojawić się niedługo po traumie, ale w niektórych przypadkach symptomy mogą ujawnić się nawet po kilku miesiącach lub latach. Osoby z PTSD doświadczają intensywnych reakcji emocjonalnych na wspomnienia o traumatycznym wydarzeniu, co może znacząco wpływać na ich zdolność do funkcjonowania w codziennym życiu. Do przyczyn wystąpienia PTSD możemy zaliczyć:
Ekstremalne wydarzenia traumatyczne
PTSD najczęściej rozwija się u osób, które były świadkami lub doświadczyły ekstremalnych wydarzeń, takich jak wojna, katastrofy naturalne, napaść seksualna, czy poważne wypadki. Intensywność traumy oraz poczucie zagrożenia życia odgrywają kluczową rolę w rozwoju PTSD.
Przemoc domowa i interpersonalna
Długotrwała przemoc fizyczna, psychiczna lub seksualna, zwłaszcza w bliskich relacjach, może prowadzić do poważnych zaburzeń emocjonalnych, w tym do PTSD. Osoby, które są ofiarami przemocy domowej, często zmagają się z długoterminowymi skutkami traumatycznych doświadczeń.
Zaniedbanie emocjonalne i przemoc w dzieciństwie
Traumy z dzieciństwa, takie jak zaniedbanie emocjonalne lub fizyczne, molestowanie czy życie w środowisku pełnym przemocy, może zwiększać ryzyko wystąpienia PTSD w późniejszym życiu. Dzieci, które nie miały bezpiecznego i stabilnego środowiska domowego, mogą być bardziej podatne na rozwój tego zaburzenia.
Świadkowanie traumie innych
PTSD może wystąpić nie tylko u osób bezpośrednio dotkniętych traumą, ale również u świadków traumatycznych wydarzeń. Na przykład ratownicy medyczni, strażacy, policjanci lub osoby, które były świadkami przemocy, również są narażone na rozwój PTSD.
Strata i żałoba
Nagła i nieoczekiwana strata bliskiej osoby, zwłaszcza w tragicznych okolicznościach, może być głębokim doświadczeniem traumatycznym, prowadzącym do rozwoju PTSD.
Jak się objawia zespół stresu pourazowego?
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia, aż 3,9% globalnej populacji doświadczyło PTSD na jakimś etapie życia. Kobiety są bardziej narażone na doświadczenie PTSD niż mężczyźni. Inne czynniki, takie jak historia problemów ze zdrowiem psychicznym w rodzinie, młodszy wiek oraz niższy poziom wykształcenia, również mogą zwiększać ryzyko rozwoju PTSD po potencjalnie traumatycznym doświadczeniu. Oto w jaki sposób może objawiać się to zaburzenie psychiczne:
Natrętne wspomnienia i ruminacje
Osoby z PTSD często doświadczają natrętnych myśli lub wspomnień o traumatycznym wydarzeniu. Mogą to być obrazy, dźwięki lub uczucia, które pojawiają się nagle, często w najmniej spodziewanych momentach. Flashbacki mogą sprawić, że osoba poczuje się, jakby ponownie przeżywała traumę, co prowadzi do silnego stresu i dezorientacji.
Koszmary i zaburzenia snu
PTSD często wiąże się z koszmarami, które odtwarzają traumatyczne wydarzenia lub związane z nimi emocje. W konsekwencji, osoby z PTSD mogą mieć trudności z zasypianiem lub budzić się w środku nocy, co prowadzi do chronicznego zmęczenia.
Unikanie bodźców przypominających traumę
Osoby cierpiące na PTSD starają się unikać wszystkiego, co może przypomnieć im o traumie – miejsc, osób, rozmów czy nawet myśli związanych z tym wydarzeniem. Takie unikanie może prowadzić do wycofania społecznego i izolacji.
Nadmierna czujność (hiperreaktywność)
PTSD często wiąże się z nadmiernym poczuciem czujności i zagrożenia. Osoby z tym zaburzeniem mogą być nadwrażliwe na dźwięki, nagłe ruchy lub inne bodźce, które postrzegają jako zagrożenie. Ten stan ciągłej gotowości na niebezpieczeństwo może prowadzić do nadmiernego stresu i wyczerpania.
Zmiany w samopoczuciu
PTSD może prowadzić do poczucia odrętwienia emocjonalnego lub trudności w odczuwaniu radości. Osoby z PTSD mogą czuć się oderwane od swoich emocji, a ich nastrój często jest zmieniony. Mogą też odczuwać silne poczucie winy, wstydu lub bezradności, co jeszcze bardziej pogarsza ich samopoczucie.
Trudności z koncentracją i pamięcią
PTSD może wpływać na zdolność do koncentracji i zapamiętywania nowych informacji. Osoby z tym zaburzeniem mogą mieć problemy z utrzymaniem uwagi na zadaniach codziennych, co wpływa na ich funkcjonowanie zawodowe i społeczne.
Impulsywność i wybuchy gniewu
Osoby cierpiące na PTSD mogą doświadczać nagłych i silnych wybuchów gniewu, często nieproporcjonalnych do sytuacji. Tego typu impulsywne reakcje mogą negatywnie wpływać na relacje z innymi ludźmi, prowadząc do napięć i konfliktów.
Jak sobie radzić z PTSD?
Każdy z nas ma swoje plany, marzenia i założenia odnośnie własnej odporności psychicznej. Niestety nie jesteśmy w stanie oszacować, co przyniesie przyszłość oraz w jaki sposób trudne wydarzenia wpłyną na naszą emocjonalność. Czasami momenty, w których ciężar psychiczny staje się za duży, są trudne do wychwycenia, bo wmawiamy sobie, że damy radę, albo w ramach instynktu samozachowawczego wypieramy trudne wydarzenia. Warto jednak pamiętać, że bez odpowiedniego wsparcia osoby dotknięte PTSD mogą długofalowo cierpieć na chroniczny stres, lęki, depresję, a także problemy z samoregulacją emocjonalną, zdolnością do pracy i wykonywaniem codziennych aktywności. Kluczowe jest to, aby uświadomić sobie, że PTSD nie musi być czymś, z czym trzeba żyć na co dzień – istnieją sprawdzone sposoby, które mogą poprawić jakość Twojego życia i pomóc w radzeniu sobie z traumatycznymi przeżyciami.
Jednym z najczęściej polecanych sposobów leczenia PTSD jest terapia poznawczo-behawioralna. Skupia się na tym, by pomóc Ci zrozumieć i zmienić sposób myślenia o traumatycznym wydarzeniu. Dzięki niej uczysz się nowych strategii, które pozwalają na lepsze radzenie sobie z trudnymi emocjami, lękami i wspomnieniami. W niektórych przypadkach lekarze mogą zalecić leki, które pomogą w kontrolowaniu objawów PTSD, zwłaszcza jeśli są one bardzo nasilone. Najczęściej stosowane są leki przeciwdepresyjne, które pomagają złagodzić uczucie lęku i poprawić nastrój. Leki mogą być pomocne, zwłaszcza w połączeniu z terapią psychologiczną, ale pamiętaj, że ostateczna decyzja o leczeniu farmakologicznym powinna zawsze być podjęta razem z lekarzem.
Więcej o terapii poznawczo-behawioralnej przeczytasz TU.
W procesie leczenia niezwykle istotne jest też wsparcie bliskich osób. Trauma może wywoływać poczucie samotności, niezrozumienia czy niedopasowania. Bliscy, którzy oferują emocjonalne wsparcie, mogą pomóc przełamać tę izolację, zapewniając poczucie bezpieczeństwa i zrozumienia. Obecność kogoś, kto słucha bez oceniania, może przynieść ulgę i ułatwić otwarte mówienie o trudnych emocjach. Dzieląc się swoimi przeżyciami, osoba z PTSD ma szansę zbudować więź i zaufać innym, co samo w sobie może być częścią procesu zdrowienia. Ponadto, bliscy mogą pomóc w codziennych obowiązkach i zmaganiach. PTSD często wiąże się z objawami, które utrudniają normalne funkcjonowanie – np. lęki, flashbacki czy problemy ze snem. Wsparcie w organizacji dnia, zachęcanie do kontynuowania terapii czy po prostu bycie obok w trudnych momentach może znacząco ułatwić radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami.
Coraz więcej badań wskazuje na to, że terapia EMDR może być niezwykle skuteczna w niwelowaniu skutków PTSD. O tym, czym dokładnie jest ta forma leczenia, piszemy TU.
Monika Dąbrowska
Odkąd pamiętam moje życie było związane z pracą nad ciałem – najpierw pływałam, potem grałam w siatkówkę, równolegle zakochałam się w nartach, a wreszcie trafiłam na jogę i przy niej pozostanę już na zawsze. To był mój pierwszy przemyślany krok w holistycznej pracy nad sobą. Po nim nastąpiły kolejne, odżywianie, świadoma pielęgnacja, praca nad emocjami, własnymi barierami i wiele innych. Gdzieś pośrodku tej drogi zrodził się pomysł na portal Twig.pl, który ma być inspiracją dla innych (i dla mnie) do wprowadzania dobrych praktyk w codzienności. Rozpoczynając ten projekt zostawiłam za sobą dotychczasowe życie zawodowe związane z marketingiem i reklamą i pracą w takich branżach jak moda i uroda. Na co dzień nie mogę żyć bez książki, filmu i teatru. Na mojej ścieżce edukacji pojawiła się nawet szkoła aktorska, pierwsza życiowa lekcja otwartości. Kolejne odebrałam podróżując. Coraz więcej miejsca w moim życiu zajmuje natura. Latem uciekam z Warszawy (w której mieszkam) nad Narew, gdzie trochę zdradzam jogę pływając na wakeboardzie albo po prostu gapiąc się w słońce.
