Racjonalizacja brzmi jak narzędzie do logicznego rozwiązywania zbyt emocjonalnych sytuacji. Niestety, tak naprawdę to dobrze zamaskowany mechanizm obronny, którym możemy wyrządzać sobie bardzo dużo krzywdy. W czym tkwi pułapka, którą ze sobą niesie?
Skąd się bierze racjonalizacja?
Obserwowanie, analizowanie i wyciąganie wniosków ze swoich postaw jest częścią budowania i wzmacniania samoświadomości. Dzięki temu nie tylko lepiej poznajemy siebie, ale również teoretycznie powinniśmy skuteczniej się rozwijać czy budować relacje, bo przecież im większa samoświadomość, tym większa powinna być skuteczność w realizowaniu tego, czego się chce. Prawda? Niekoniecznie. Budowanie samoświadomości może być pozorne, jeśli wkradają się w nią nasze mechanizmy obronne, czyli strategie psychiczne, których ludzie nieświadomie używają w celu radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, aby zmniejszyć napięcie psychiczne, poczucie winy czy ból emocjonalny. W psychologii, racjonalizacja to jeden z mechanizmów obronnych, które jednostki stosują, aby zminimalizować dyskomfort emocjonalny, który wynika z ich działań, myśli lub uczuć. Racjonalizacja polega na znajdowaniu logicznych, rozsądnych i akceptowalnych powodów lub uzasadnień dla własnych działań, pomimo że pierwotny motyw może być bardziej emocjonalny, irracjonalny lub trudny do przyjęcia. Racjonalizacja przydaje się również wtedy, kiedy próbujemy utrzymać poczucie życiowego sensu czy nie chcemy narazić na szwank poczucia własnej wartości. Osoba stosująca racjonalizację usiłuje przekonać siebie (i czasami innych), że jej postępowanie miało sens i było słuszne. Tak jak wtedy, kiedy ktoś dostaje złą ocenę na egzaminie i zakłada, że przyczyna tkwi nie w słabym przygotowaniu do testu, lecz w niskich kompetencjach nauczyciela, który być może dodatkowo się uwziął, więc intensywniejsza nauka i tak nie ma sensu.
Przykłady racjonalizacji w psychologii obejmują:
Uzasadnianie złych decyzji: Próbujesz wytłumaczyć swoje nieudane decyzje, szukając powodów, które sprawią, że ich wybór wydaje się bardziej uzasadniony.
Minimalizowanie problemów: Próbujesz przekonywać siebie, że problem nie jest tak duży albo trudny do dźwignięcia, jak się wydaje.
Uzasadnianie błędnych przekonań: Próbujesz utrzymać swoje błędne przekonania, ignorując lub na siłę tłumacząc dowody przeczące.
Tłumaczenie nieodpowiedzialnego zachowania: Próbujesz wyjaśniać nieodpowiedzialne zachowania poprzez szukanie zewnętrznych czynników, które miały wpływ na takie postępowanie.
Porównywanie: Próbujesz pokazywać, że na tle zachowań innych ludzi Twoje nie wypada tak źle
Szukanie wymówek: Próbujesz na siłę szukać uzasadnienia swoich decyzji czy zachowań tylko po to, aby nie musieć przeprosić, przyznać się do błędu czy wziąć na siebie odpowiedzialności
Racjonalizacja jako rodzaju mechanizmu obronnego została po raz pierwszy przedstawiona w 1908 roku przez Ernsta Jonesa, a później rozwinięta jako część teorii psychoanalitycznych Sigmunda Freuda i jego córki Anny Freud. Wierzyli oni, że mechanizmy obronne działają na poziomie nieświadomości, aby pomóc w ochronie umysłu przed uczuciem lęku.
Racjonalizacja – jak z nią walczyć?
Nie jest tak, że nie należy próbować oceniać swoich myśli, emocji i zachowań przez pryzmat logiki. Racjonalizacja może jednak stać się problemem, jeśli używasz jej nadmiernie, aby unikać konfrontowania się z rzeczywistością. Jeśli chcesz znaleźć zdrowsze sposoby radzenia sobie z emocjami, poprawić komunikację i radzić sobie z konfliktami, poniższe strategie mogą być pomocne:
Skup się na tym, o czym myślisz Najpierw jest myśl, później jest emocja, a następnie działanie. Jeśli sięgasz po mechanizm obronny, robisz to nie dlatego, że się czegoś boisz, ale dlatego, że jest coś, co ten lęk wywołuje. Zwiększanie świadomości tego, czym to „coś” jest, czyli jakie myśli pojawiają się w Twojej głowie na chwilę przed tym, kiedy włącza się racjonalizacja, może pomóc uniknąć wpadnięcia w jej pułapkę. Chcesz nauczyć się wsłuchiwać w swoje myśli? Mindfulness to praktyka, która może pomóc Ci zyskać ich świadomość, bez prób ich unikania, oceniania czy tłumaczenia.Więcej o tym, co może dać Ci mindfulness i jak rozpocząć przygodę z tą praktyką piszemy TU.
Daj sobie prawo do momentów słabości Racjonalizacja często włącza się wtedy, kiedy próbujemy sobie lub innym pokazać, że jesteśmy silniejsi niż jesteśmy naprawdę. Kiedy chcemy udowodnić, że coś nas tak bardzo nie zabolało, że czegoś wcale nie chcieliśmy, że tak naprawdę nam nie należy. Oczywiście, można się oszukiwać, tylko po co? Pamiętaj, że nawet jeśli nie pokażesz na zewnątrz swoich emocji, one i tak będą w Tobie, i dadzą o sobie znać w taki a nie inny sposób. Zamiast pozwolić na to, aby się kumulowały i w pewnym momencie wybuchły ze zdwojoną mocą, daj sobie prawo do momentów słabości, a racjonalizacja będzie Ci coraz mniej potrzebna.
Ucz się radzić sobie z trudnościami Radzenie sobie z trudnościami może przyczynić się do poprawy zdrowia psychicznego poprzez zwiększenie odporności psychicznej, czyli zdolności przystosowywania się do życiowych wyzwań. Daje też większe poczucie sprawczości, dzięki czemu mechanizmy obronne, w tym racjonalizacja, nie będą Ci aż tak bardzo potrzebne, bo przyzwyczaisz się, że głos w Twojej głowie będzie Ci podpowiadał: „dam radę!”.
Pracuj nad wzmacnianiem pewności siebie Jedną z najczęstszych przyczyn, dlaczego aktywuje się racjonalizacja, jest niska pewność siebie. Ten mechanizm obronny popycha nas do tego, aby nie wychylać się ze swojej strefy komfortu, aby nie narazić się na śmieszność, odrzucenie czy zranienie. Im wyższe poczucie własnej wartości, tym łatwiej konfrontować się z rzeczywistością w dokładnie takiej formie, w jakiej nas spotyka, bez konieczności tworzenia wersji alternatywnych, w których nie ma miejsca na nasze prawdziwe potrzeby czy emocje. Jakie mogą być źródła pewności siebie? O 3 z tych najbardziej zaskakujących piszemy TU.
Włącz do codziennej rutyny techniki relaksacyjne Lekarze przypominają, że skuteczną metodą walki ze wszelkiej maści mechanizmami obronnymi jest korzystanie z technik relaksacyjnych. Joga, medytacja czy ćwiczenia oddechowe pomagają redukować stres, a więc budują podatne podłoże do tego, aby konfrontować się z problemami czy wyzwaniami, zamiast maskowania ich, np. racjonalizacją. Nie wiesz, jaka technika relaksacyjna może być dla Ciebie najskuteczniejsza? Pomożemy Ci zrobić rozeznanie TU.
Racjonalizacja najczęściej występuje u osób o obniżonej odporności psychicznej. O tym, jak możemy ją wzmacniać na co dzień, piszemy TU.
Monika Dąbrowska
Odkąd pamiętam moje życie było związane z pracą nad ciałem – najpierw pływałam, potem grałam w siatkówkę, równolegle zakochałam się w nartach, a wreszcie trafiłam na jogę i przy niej pozostanę już na zawsze. To był mój pierwszy przemyślany krok w holistycznej pracy nad sobą. Po nim nastąpiły kolejne, odżywianie, świadoma pielęgnacja, praca nad emocjami, własnymi barierami i wiele innych. Gdzieś pośrodku tej drogi zrodził się pomysł na portal Twig.pl, który ma być inspiracją dla innych (i dla mnie) do wprowadzania dobrych praktyk w codzienności. Rozpoczynając ten projekt zostawiłam za sobą dotychczasowe życie zawodowe związane z marketingiem i reklamą i pracą w takich branżach jak moda i uroda. Na co dzień nie mogę żyć bez książki, filmu i teatru. Na mojej ścieżce edukacji pojawiła się nawet szkoła aktorska, pierwsza życiowa lekcja otwartości. Kolejne odebrałam podróżując. Coraz więcej miejsca w moim życiu zajmuje natura. Latem uciekam z Warszawy (w której mieszkam) nad Narew, gdzie trochę zdradzam jogę pływając na wakeboardzie albo po prostu gapiąc się w słońce.
