Wstyd to uczucie mocno zakorzenione w naszej kulturze, bardzo często przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wstydzimy się wszystkiego, od naszych myśli, przez ciała, po osiągnięcia. Spalamy się na nim, żyjąc w ciągłym poczuciu niewystarczalności. Czy wstyd to coś, z czym można się rozprawić?
Kiedy w życiu pojawia się wstyd?
Szczegółowa instrukcja dotycząca tego, kiedy naszymi emocjami i działaniami powinien zarządzać wstyd, zazwyczaj przekazywana jest nam już w domu rodzinnym. Nie noś krótkich spódnic, bo masz za grube uda. Nie mów, że nie radzisz sobie z matematyki, bo wyjdziesz na idiotę. Nie opowiadaj głupich żartów, bo nikt Cię nie polubi. Pseudożyczliwego podpowiadania tego, co robić, aby nie musieć się za siebie wstydzić, nie brakuje też na późniejszych etapach życia. Nie mów, że chłopak Cię zostawił, bo wyjdziesz na osobę, która ma jakiś defekt. Nie przyznawaj się, że tak mało zarabiasz, bo będziesz mieć łatkę nieudacznika. Nie mów o gorszym momencie psychicznym, żeby nie robić z siebie wariata. Każda z takich wskazówek to nic innego jak wyraźne (chociaż przykryte mięciutka kołderką dobrych intencji) stwierdzenie: jest z Tobą coś nie tak i lepiej tego nie pokazuj. Jak duże są szanse, że w ramach reakcji na takie podsumowanie w naszych emocjach rozgości się wstyd? Bardzo duże. Wstyd to emocja, której ludzie doświadczają w sytuacjach, w których czują, że naruszyli normy społeczne, moralne lub osobiste, lub gdy są przekonani, że inni widzą ich w niekorzystny sposób. To uczucie może być związane z poczuciem winy, upokorzenia, lub obawy o utratę szacunku innych. Według Hilge Landweer, profesor filozofii z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, aby ktoś odczuwał wstyd, muszą wystąpić pewne warunki:
– musimy być świadomi naruszenia powszechnie obowiązującej normy, czy to standardu zachowań czy wyglądu,
– musimy postrzegać normę jako pożądaną i wiążącą, ponieważ tylko wtedy jej naruszenie może sprawić, że poczujemy się w danej sytuacji naprawdę nieswojo,
– ponadto abyśmy zaczęli odczuwać wstyd, nie potrzeba naocznych świadków, czasami sama wizja tego, że ktoś (konkretny, ważny dla nas lub ktokolwiek, kto nabrałby świadomości naszych zachowań) mógłby się dowiedzieć, co zrobiliśmy lub pomyśleliśmy, może sprawić, że zaczniemy odczuwać wstyd; reakcja ta może też być nam przez kogoś zasugerowana przez niewinne pytanie: „czy jest Ci wstyd?”
Jak wpływa na nas wstyd?
Psychologowie jako najczęstsze katalizatory wstydu wymieniają:
– Zaniedbanie albo nadużycia w okresie dzieciństwa,
– Zaburzenia psychiczne,
– Stawianie sobie nierealistycznych oczekiwań,
– Doświadczanie wszelkich form prześladowania lub dyskryminacji,
– Odrzucenie przez innych.
Wstyd może mieć różne natężenia i na każdego z nas wpływać w inny sposób. Oto kilka potencjalnych skutków jego działania:
Obniżenie samooceny: Wstyd, którego doświadczamy regularnie, może poważnie namieszać w naszym poczuciu wartości. Bardzo trudno bowiem jest utrzymać pozytywny obraz siebie żyjąc w nieustannym poczuciu, że coś jest z nami nie tak.
Zmiany behawioralne: Wstyd może być motorem do zmiany zachowania. Osoby doświadczające wstydu mogą w poczuciu akceptacji i walidacji z zewnątrz zacząć świadomie unikać zachowań uważanych za innych za niepoprawne lub nieakceptowalne, jednocześnie rezygnując z tego, co dla nich samych jest ważne lub pożądane.
Zachwianie zdrowia psychicznego: Wstyd działa na organizm jak stresor. Jeśli jesteśmy nieustannie poddawani jego działaniu, może to w trwały sposób wpłynąć na nasze zdrowie psychiczne. Stres może być związany z większym ryzykiem rozwoju depresji i zaburzeń lękowych, powodować problemy trudności z koncentracją, skupieniem uwagi i pamięcią oraz zaburzać gospodarkę hormonalną poprzez nadmierną produkcję kortyzolu.
Nadużywanie substancji stymulujących: Alkohol czy narkotyki to substancje psychoaktywne, które wpływają na układ nerwowy. W rezultacie ich działania osoba spożywająca używki może odczuwać ogólną zmniejszoną czujność i zahamowanie, co może prowadzić do tymczasowego obniżenia wrażliwości na negatywne emocje, w tym wstyd.
Problemy w budowaniu relacji: Osoby, które regularnie odczuwają wstyd, mogą mieć problem z funkcjonowaniem w życiu społecznym, a co za tym idzie nawiązywaniu głębszych relacji, które wymagają odsłonięcia się przed drugą osobą.
Rozwój osobisty: W niektórych przypadkach poczucie wstydu może prowadzić do autorefleksji, która będzie nosiła za sobą pozytywne bodźce do rozwoju osobistego. Wstyd może być bowiem impulsem do nauki na własnych błędach i doskonalenia się. Osoby doświadczające wstydu często starają się zrozumieć, co poszło nie tak, i podejmują wysiłki w celu poprawy swojego postępowania.
Wstyd – jak się z nim rozprawiać?
O ile jesteśmy w stanie zaakceptować jednorazowy wstyd, kiedy zrobimy coś nie tak, temu chronicznemu i bardzo często nieuzasadnionemu, który odbiera nam poczucie własnej wartości, mówimy zdecydowane nie. W jaki sposób możemy się z nim rozprawiać? Oto nasze propozycje:
Określenie źródła wstydu: Zanim przystąpisz do walki ze wstydem, warto zrozumieć, co dokładnie go wywołuje. Być może wynika on z pewnych przekonań, norm społecznych, czy doświadczeń z przeszłości. Świadomość źródła wstydu może pomóc w lepszym zrozumieniu mechanizmów kierujących Twoimi odczuciami i zachowaniami, dzięki czemu łatwiej Ci będzie reagować, kiedy zaczniesz odczuwać wstyd.
Wzmacnianie poczucia własnej wartości: Poczucie własnej wartości jest ściśle związane z dobrym zdrowiem psychicznym. Osoby, które pozytywnie oceniają same siebie, mają większą odporność na stres, są bardziej odporne psychicznie i częściej radzą sobie z trudnościami emocjonalnymi, również w momentach, kiedy pojawia się wstyd.
Określenie własnych wartości: A może zdarza Ci się odczuwać wstyd, mimo że tak naprawdę nie zgadzasz się z jego źródłem? Zastanów się nad tym, czy wstyd, który odczuwasz, wynika z Twoich przekonań, norm i wartości, czy może jest rezultatem presji społecznej albo chęci dopasowania się do jakiejś grupy ludzi, od których chcesz uzyskać akceptację? Refleksja nad własnymi wartościami i priorytetami może pomóc w zrozumieniu, czy dany wstyd jest uzasadniony.
Rozwijanie umiejętności personalnych: Wstyd bardzo często pojawia się w sytuacjach społecznych, kiedy nie wiemy, jak się zachować, np. gdy nie lubimy odpowiadać na pytania na forum albo czujemy się dyskomfortowo prowadząc rozmowę z nowo poznanymi ludźmi. Nabranie swobody w sytuacjach towarzyskich oraz towarzysząca temu umiejętność wyrażania swoich myśli i uczuć w sposób klarowny i bezpośredni może zmniejszyć ryzyko sytuacji, które mogą wywoływać wstyd.
Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych: Wstyd czasami wynika z poczucia bezradności. Kiedy nie wiemy, co zrobić albo powiedzieć, czujemy się słabi. Nauka konstruktywnych strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami pomoże Ci odczuwać większą sprawczość. Poczucie sprawczości natomiast motywuje nas do podejmowania działań w celu osiągnięcia określonych celów i rozwiązywania problemów. Gdy wierzymy w swoje zdolności i widzimy, że nasze działania mają wpływ na rezultaty, jesteśmy bardziej skłonni do podejmowania wyzwań i możemy rzadziej odczuwać wstyd.
Wstyd może pojawiać się w momencie, kiedy konfrontujemy się z porażką. Jak sprawiać, żeby momenty, w których nie wszystko idzie po naszej myśli, dawały nam coś pozytywnego? Sprawdzamy temat TU.
Monika Dąbrowska
Odkąd pamiętam moje życie było związane z pracą nad ciałem – najpierw pływałam, potem grałam w siatkówkę, równolegle zakochałam się w nartach, a wreszcie trafiłam na jogę i przy niej pozostanę już na zawsze. To był mój pierwszy przemyślany krok w holistycznej pracy nad sobą. Po nim nastąpiły kolejne, odżywianie, świadoma pielęgnacja, praca nad emocjami, własnymi barierami i wiele innych. Gdzieś pośrodku tej drogi zrodził się pomysł na portal Twig.pl, który ma być inspiracją dla innych (i dla mnie) do wprowadzania dobrych praktyk w codzienności. Rozpoczynając ten projekt zostawiłam za sobą dotychczasowe życie zawodowe związane z marketingiem i reklamą i pracą w takich branżach jak moda i uroda. Na co dzień nie mogę żyć bez książki, filmu i teatru. Na mojej ścieżce edukacji pojawiła się nawet szkoła aktorska, pierwsza życiowa lekcja otwartości. Kolejne odebrałam podróżując. Coraz więcej miejsca w moim życiu zajmuje natura. Latem uciekam z Warszawy (w której mieszkam) nad Narew, gdzie trochę zdradzam jogę pływając na wakeboardzie albo po prostu gapiąc się w słońce.
